Vận tải biển khái quát

Nói về vận tải biển thì hầu như ai cũng hình dung ra nó là thứ gì rồi, dù là những người sống trong sa mạc hay ở miền núi non. Trong lịch sử phát triển của loài người, vận tải biển có tác động to lớn đến nền kinh tế thế giới. Đặc biệt là đối với cuộc sống hàng ngày của con người, phần lớn những gì họ sở hữu trước giờ đều được vận chuyển bằng đường biển. Trong bài viết này, chúng ta sẽ nhìn lại một cách tổng quát về ngành vận tải biển, lịch sử và vai trò của nó đối với sự phát triển của nền văn minh nhân loại.

Trong suốt lịch sử, con người luôn có nhu cầu di chuyển từ nơi này đến nơi khác. Giao thông vận tải là một trong những phương tiện cho phép con người thực hiện những khám phá, định cư, chinh phục và trao đổi văn hóa và thương mại. Có những lãnh thổ từng là những vùng bị chia cắt rồi sau đó được thống nhất nhờ đường biển.

Các phương tiện thủy như bè và thuyền đã được sử dụng từ thời tiền sử và thậm chí có thể được sử dụng bởi người Homo erectus (trực nhân) hơn một triệu năm trước để vượt qua eo biển giữa các vùng đất. Một trong những chiếc thuyền lâu đời nhất được tìm thấy là ca nô Pesse, ước tính đã được chế tạo từ năm 8040 đến 7510 trước Công nguyên. Còn mô tả lâu đời nhất về tàu thủy được tìm thấy là từ một tác phẩm nghệ thuật trên đá ở Valle, Na Uy mô tả hình chạm khắc của một chiếc thuyền dài hơn 4 mét và có niên đại từ 10.00 đến 11.000 năm tuổi. Tuyến đường thương mại đường biển sớm nhất được biết đến là từ thiên niên kỷ thứ 7 trước Công nguyên ở biển Aegean, liên quan đến việc vận chuyển đá vỏ chai (hắc diện thạch – obsidian) trên biển của những người chưa xác định ở châu Âu thời kỳ đồ đá mới.

Đến thời cổ đại, những mô tả sớm nhất về thuyền buồm là từ thời Ubaid của Lưỡng Hà ở Vịnh Ba Tư, từ khoảng năm 3500 đến 3000 trước Công nguyên. Từ 3000 năm TCN, phong trào di cư của người Nam Đảo khắp Thái Bình Dương cũng là một dấu mốc lớn cho sự phát triển về kỹ thuật hàng hải của con người, mở rộng đáng kể phạm vi hải trình.

Bằng chứng sớm nhất về mạng lưới giao thương hàng hải là ở châu Á từ ít nhất 3000 năm trước, được gọi là Con đường tơ lụa trên biển để vận chuyển hàng hóa Trung Quốc và gia vị Đông Nam Á sang phương Tây. Người La Mã bắt đầu sử dụng tuyến đường tương tự để buôn bán hàng hóa số lượng lớn từ 2200 năm trước. Một con tàu La Mã có thể vượt Địa Trung Hải trong một tháng với chi phí chỉ bằng một phần nhỏ chi phí so với phương pháp di chuyển trên đất liền. Sau đó, khi phát triển được đội tàu, họ đã mở rộng hoạt động buôn bán của mình sang Ấn Độ Dương. Đế chế Ả Rập từ năm 600 đến thời trung cổ đã bắt đầu các tuyến đường thương mại qua Châu Phi, Châu Á và Châu Âu. Vì một số con sông khó di chuyển nên việc đi lại bằng đường biển trở thành một lựa chọn dễ dàng hơn.

Với những tiến bộ về hàng hải của thế kỷ 15 và những cải tiến vượt bậc trong ngành đóng tàu, người châu Âu đã có thể vượt Đại Tây Dương để tìm thuốc lá, tới Mexico và Peru để tìm bạc và là tiền đề cho quá trình thực dân hóa, khai thác thuộc địa sau đó.

Sau hàng trăm năm phát triển từ thuyền buồm, sang tàu hơi nước và tàu chạy bằng động cơ diesel, vận tải biển vẫn là phương tiện vận tải hiệu quả nhất và dẫn đến việc xây dựng nhiều bến cảng lớn ở khắp nơi, hình thành mạng lưới kết nối toàn cầu. Ngày nay, các cảng biển quan trọng nhất chủ yếu nằm ở châu Á (Trung Quốc, Đài Loan, Singapore và Hàn Quốc), những quốc gia đã vượt qua nền kinh tế phương Tây bằng cách giành được quyền lực thông qua thương mại hàng hải. Ở phương Tây, chỉ còn lại một số ít cảng nổi bật như” cảng Long Beach ở Los Angeles; Rotterdam ở châu Âu.

Vận tải biển có rất nhiều thể loại tàu được thiết kế theo những luật lệ an toàn nghiêm ngặt nhằm đảm bảo cho hàng hóa được giao nhận đúng lịch trình và trong điều kiện tối ưu. Trong số nhiều loại tàu khác nhau, chúng ta có thể chỉ cần chú ý đến các loại phổ biến nhất dưới đây:

Tàu vận chuyển hàng rời là loại tàu chuyên vận chuyển các loại hàng hóa không đóng gói, không có bao kiện, được chứa trực tiếp trong các khoang hàng của tàu. Các loại hàng hóa này thường có khối lượng lớn, chiếm nhiều diện tích, và có tính chất vật lý đặc biệt, như dễ cháy nổ, dễ bay hơi, dễ vỡ,…
Tàu vận chuyển hàng rời có nhiều loại, được phân loại theo kích thước, tải trọng, và loại hàng hóa chuyên chở. Một số loại tàu vận chuyển hàng xá hàng rời phổ biến bao gồm:

• Tàu chở than: chuyên chở than đá, một loại nhiên liệu hóa thạch quan trọng.
• Tàu chở quặng: chuyên chở quặng sắt, quặng nhôm,… các loại nguyên liệu thô quan trọng trong sản xuất công nghiệp.
• Tàu chở ngũ cốc: chuyên chở lúa mì, ngô, gạo,… các loại thực phẩm thiết yếu.
• Tàu chở dăm gỗ.
• Tàu chở hàng rời tổng hợp: chuyên chở nhiều loại hàng hóa rời khác nhau, như xi măng, phân bón, thức ăn gia súc,…
• Tàu chở thiết bị, tàu chở hàng siêu trường siêu trọng (heavy lift)…

Tàu container là tàu được thiết kế chuyên dụng để tất cả hàng hóa xếp lên tàu đều được đặt trong các container. Chúng là phương tiện vận tải biển phổ biến trong lĩnh vực vận tải hàng hóa đa phương thức thương mại và hiện vận chuyển hầu hết các hàng hóa không phải hàng rời theo đường biển. Ngày nay, khoảng 90% hàng hóa không phải là hàng rời trên toàn thế giới được vận chuyển bằng tàu container và các tàu container hiện đại lớn nhất có sức chuyên chở lên đến hơn 24.000TEU.

Tàu chuyên chở chất lỏng là loại tàu chuyên dụng để vận chuyển các loại chất lỏng như dầu thô (Crude Oil Tankers), hóa chất (Chemical Tankers), tàu chở khí đốt hóa lỏng (LPG – Liquefied Petroleum Gas Carriers), tàu chở khí tự nhiên hóa lỏng (LNG – Liquefied Natural Gas Carriers). Bên cạnh đó, loại tàu này cũng được sử dụng để chở rượu, nước hay các loại chất lỏng khác. Đặc điểm của tàu chuyên chở chất lỏng là thân tàu rất vững chắc, tàu được chia làm nhiều khoang riêng biệt. Tàu cũng được trang bị hệ thống máy bơm và đường ống trên mặt boong, khoang chứa để phục vụ việc bơm, hút chất lỏng.

Tàu chở hàng đông lạnh là tàu chuyên dụng, được được trang bị một hệ thống làm lạnh tiêu chuẩn. Mục đích chính của tàu chở hàng đông lạnh là chuyên chở các loại hàng hóa dễ hư hỏng, cần bảo quản ở nhiệt độ đông lạnh như là: hoa quả, rau, thịt, cá…
Tàu chở hàng đông lạnh đảm bảo được khối lượng chuyên chở lớn, tốc độ di chuyển nhanh và an toàn. Tàu thường được thiết kế với hầm lạnh, có luồng khí lạnh phù hợp với từng hầm hàng riêng biệt. Phần nắp hầm thường có kích thước nhỏ, hầm hàng thì được cách nhiệt bằng các vách nhôm hay hợp kim để có thể duy trì nhiệt độ mong muốn.

Roro viết tắt cho cụm từ tiếng anh Roll-on/Roll-off. Tàu Roro được thiết kế để chuyên vận chuyển các loại hàng hóa tự hành như xe ô tô, rơ móc, toa tàu hỏa…Đặc điểm của tàu Roro đó là các cầu dẫn (ramp) thường được trang bị ở đuôi và bên mạn tàu. Nhờ vậy, hàng hóa là các phương tiện tự hành có thể lên và xuống một cách dễ dàng. Đối với các tàu RORO chuyên dụng để chở xe ô tô thương mại thì còn được gọi là PCC (Pure Car Carrier).

Tàu “tả pí lù” là tên tôi tự đặt cho vui thôi vì cũng chả biết gọi nó là gì trong tiếng Việt. Đây là 1 loại tàu đặc biệt, “lai” giữa tàu container, tàu RORO, tàu heavy lift, tức là nó được thiết kế để chuyên chở cả 3 loại hàng khác biệt này. Hãng tàu Bhari gọi loại tàu này của họ là RoRoConPlus.

Hy vọng bài viết trên đã giúp bạn đọc hiểu hơn về lịch sử của ngành hàng hải cũng như hình dung về thế giới phong phú, đa dạng của các loại hình vận tải biển. Nếu bạn cần trao đổi thêm, cần tư vấn hay có nhu cầu về dịch vụ Logistics vui lòng bình luận ở dưới hoặc liên hệ ngay với đội ngũ chuyên gia của chúng tôi để nhận được hỗ trợ sớm nhất.