Cơ bản về shipping tại Việt Nam

Ngày nay, thuật ngữ Shipping không còn là một điều xa lạ đối với nhiều người, kể cả những người không làm trong lĩnh vực logistics, xuất nhập khẩu. Nghĩa cơ bản của shipping là vận chuyển hàng hóa nhưng vì có vô vàn loại hàng hóa, hình thức vận chuyển, quy mô vận chuyển nên shipping (hay các từ cùng nguồn gốc) có thể được sử dụng với những nghĩa khác nhau trong những lĩnh vực khác nhau. Chẳng hạn như “síp pơ” (shipper) trong logistics / xuất nhập khẩu có nghĩa là “người gửi hàng” (hay đồng thời là “chủ hàng” trong phần lớn trường hợp) còn trong ngành dịch vụ vận chuyển giao hàng công nghệ (Grab, Be, Uber,…) thì nghĩa là “người giao hàng”. Trong phạm vi bài viết này, shipping được hiểu là ngành vận tải hàng hóa xuất nhập khẩu bằng tàu biển và nội dung bài viết sẽ giới thiệu về các cơ quan, đơn vị, doanh nghiệp tham gia vào chuỗi vận tải này ở Việt Nam.

Cảng vụ hàng hải (gọi tắt là cảng vụ) là cơ quan trực thuộc Cục Hàng hải Việt Nam, thực hiện nhiệm vụ quản lý nhà nước về hàng hải tại cảng biển và khu vực quản lý được giao. Những chức năng của Cảng vụ liên quan trực tiếp đến ngành shipping có thể kể ra là: quản lý hoạt động hàng hải tại cảng biển, cấp phép – giám sát tàu bè ra vào cảng, thực hiện xác nhận việc trình kháng nghị hàng hải; thực hiện quyết định bắt giữ tàu biển của cơ quan nhà nước có thẩm quyền và tạm giữ tàu biển theo quy định,.. Ở Việt Nam, các đại lý tàu biển (boarding agent) sẽ đại diện các hãng tàu / chủ tàu để làm việc thường xuyên với cảng vụ đối với mỗi chuyến tàu đến và đi khỏi cảng.

Hiện tại, nước ta có 25 Cảng vụ hàng hải (CVHH) quản lý các vùng hàng hải từ Quảng Ninh đến Cà Mau. Các Cảng vụ chính có thể kể đến là: CVHH Quảng Ninh, CVHH Hải Phòng, CVHH Hà Tĩnh, CVHH Thanh Hóa, CVHH Huế, CVHH Đà Nẵng, CVHH Quy Nhơn, CVHH Nha Trang, CVHH Bình Thuận, CVHH Đồng Nai, CVHH Vũng Tàu, CVHH TPHCM, CVHH Cần Thơ,…

Tổng cục hải quan, trực thuộc Bộ Tài chính, có chức năng quản lý Nhà n­ước về Hải quan đối với hoạt động xuất nhập khẩu, xuất nhập cảnh, quá cảnh Việt Nam, đấu tranh chống buôn lậu hoặc vận chuyển trái phép hàng hoá, ngoại hối hoặc tiền Việt Nam qua biên giới. Hiện nay, Tổng cục hải quan có 35 cục Hải quan tỉnh, liên tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương như: Cục hải quan Hà Nội, Cục hải quan Hải Phòng, Cục hải quan TPHCM, Cục hải quan Đà Nẵng, Cục hải quan Đồng Nai, Cục hải quan BRVT, Cục hải quan Cần Thơ,….

Trong ngành shipping, các nhà xuất nhập khẩu, các đại lý khai thuê hải quan, các hãng tàu, cảng biển,.. là những đơn vị thường xuyên làm việc với các cơ quan hải quan.

Tùy theo từng lĩnh vực hàng hóa hay loại hình xuất nhập khẩu mà nhà xuất nhập khẩu hoặc các đơn vị dịch vụ logistics sẽ phải làm việc với các cơ quan chuyên môn cụ thể khác nhau. Ví dụ như: xin cấp giấy chứng nhận xuất xứ (C/O) từ VCCI (*) hoặc Bộ Công thương; đăng kiểm phương tiện – chứng nhận hợp quy với các cơ quan đăng kiểm; kiểm dịch đối với hàng hóa phải kiểm dịch,…

(*) Kể từ tháng 5/2025, VCCI sẽ không được ủy quyền cấp C/O nữa mà công việc này chỉ do Bộ Công thương thực hiện.

Nước ta có lợi thế bờ biển dài, nhiều vị trí thích hợp để làm cảng biển, trong đó đặc biệt là khu vực Cái Mép – Thị Vải ở Bà Rịa Vũng Tàu là nơi có luồng tự nhiên (sông Thị Vải) có độ sâu lớn, ít bồi đắp. Theo danh mục cảng ở Việt Nam thì hiện có 34 cảng biển, trong đó có 2 cảng biển loại đặc biệt là cảng biển Hải Phòng và cảng biển Bà Rịa – Vũng Tàu.

Với số lượng bến cảng đông đảo (125 bến cảng container hoạt động ở 25 địa phương), có rất nhiều doanh nghiệp khai thác cảng ở Việt Nam. Trong đó, có thể kể đến những cái tên như: Vinalines, Tân Cảng Sài Gòn, Gemadept, Hải An, Viconship, ITC, Hateco,… hay các doanh nghiệp nước ngoài có cổ phần trong 1 số cảng như: APM, SSA, CMA-CGM, MOL, Wanhai, Hanjin,..

Hãng tàu (shipping lines) là những doanh nghiệp sở hữu đội tàu chuyên chở hàng hóa từ cảng xếp đến cảng dỡ khắp thế giới. Có thể nói rằng hầu hết các hãng tàu container hàng đầu thế giới hiện đang khai thác các dịch vụ của họ tại Việt Nam. Ví dụ như: Hapag Lloyd, Maersk, MSC, CMA-CGM, ONE, HMM, Yang Ming, Wanhai, Cosco, PIL,.. Ở VN, cũng có nhiều doanh nghiệp khai thác tàu container nhưng chủ yếu chỉ hoạt động nội địa hoặc làm feeder (tàu gom hàng) như: Hải An, VIMC, Vosco, SNP,…

Đại lý hãng tàu là một thực thể đại diện cho các hãng tàu, chủ tàu hoặc người quản lý tàu và xử lý các chức năng tiếp thị, bán hàng, vận hành và kế toán của họ tại một cảng hoặc một nhóm cảng nhất định hoặc trên toàn thế giới. Thời gian trước, các hãng tàu quốc tế đều phải sử dụng các công ty VN để làm đại lý mà “đình đám” nhất là Gemadept, công ty hiện nay đã vươn mình thành một gã khổng lồ trong ngành ở VN. Ngày nay hầu hết các hãng tàu đều thành lập chi nhánh / văn phòng đại diện riêng tại VN thay vì sử dụng đại lý. Tuy nhiên, một số hãng tàu nhỏ hoặc các hãng tàu chưa có tuyến dịch vụ vào Việt Nam vẫn sử dụng các đại lý. Ngoài ra, có một số công ty công ty nước ngoài hoạt động ở VN chỉ chuyên về dịch vụ đại lý hãng tàu, ví dụ như: Ben line agencies.

Freight forwarder là công ty chuyên thu xếp việc vận chuyển hàng hóa và các thủ tục liên quan thay mặt cho nhà xuất khẩu hoặc nhà nhập khẩu. Nhiệm vụ của Freight forwarder bao gồm đặt chỗ trên tàu, cung cấp tất cả các tài liệu cần thiết và thu xếp thủ tục hải quan (tự làm hoặc thuê ngoài) hoặc các dịch vụ logistics khác. Forwarder đóng vai trò rất quan trọng trong lĩnh vực logistics, giống như cầu nối giữa nhà xuất nhập khẩu và hãng tàu. Nhiều forwarder có quy mô công ty thuộc loại “khổng lồ” như: Kuehne + Nagel, Sinotrans, DHL, DB Schenker, DSV, C.H. Robinson,… Một số forwarder lại chính là công ty con hay “anh chị em” với các hãng tàu như: Maersk Logistics, Ceva Logistics (của CMA-CGM), OOCL Logistics, Yusen Logistics (của NYK), K’line Logistics,…

Số lượng Forwarder của riêng VN thì cũng lên đến con số … hàng ngàn sau hơn 30 năm phát triển của ngành shipping trong nước. Có thể kể đến như: GMD Logistics, TCL, HAAL, AVT,..

Đại lý hải quan là những công ty chuyên làm dịch vụ hải quan theo hợp đồng đại lý. Họ đứng tên đại lý trên tờ khai hải quan, ký tên và đóng dấu của mình vào ô người khai hải quan (với phần mềm ECUS4), hoặc dùng chữ ký số của mình để truyền tờ khai (ECUS5 – VNACCS). Đại lý hải quan hoạt động dựa trên hợp đồng ủy quyền với chủ hàng xuất nhập khẩu và phải chịu trách nhiệm trong phạm vi được ủy quyền. Đại lý hải quan phải có nhân viên được đào tạo (gọi là đại lý viên) và được Tổng cục hải quan công nhận. Các công ty logistics, forwarder (như AVT) cũng hoàn toàn có thể là một Đại lý hải quan nếu được nhà XNK tin tưởng ủy thác và có đội ngũ chuyên môn đáp ứng được quy định pháp luật.

Để vận chuyển container từ cảng đến nhà máy / công trình hay ngược lại thì cần phải có các đơn vị vận tải nội địa. Tại VN, có 3 hình thức vận tải nội địa cho container là bằng đường bộ, đường thủy và đường sắt trong đó chủ yếu là vận tải đường bộ và đường thủy. Một số công ty vận tải chỉ cung cấp dịch vụ vận tải đường bộ (các đội xe container), một số lại chỉ cung cấp dịch vụ đường thủy (các đội sà lan) nhưng một số (như AVT) có thể cung cấp dịch vụ vận tải đa phương thức, kết hợp nhiều loại hình vận tải, nhờ vào việc sở hữu phương tiện đa dạng hoặc kinh nghiệm khai thác.

Các công ty XNK là doanh nghiệp chuyên thực hiện hoạt động kinh doanh xuất nhập khẩu. Một số công ty XNK không chỉ tập trung vào việc xúc tiến thương mại, tìm kiếm và thiết lập quan hệ với các nhà cung cấp, nhà sản xuất hàng hóa ở nước ngoài mà còn tự thực hiện các chức năng như các công ty logistics / forwarder: làm thủ tục hải quan, vận chuyển, bảo quản, lưu kho, giao nhận hàng hóa,…

Hy vọng bài viết trên đã giúp bạn đọc hình dung được về vai trò của những cơ quan, doanh nghiệp liên quan đến hoạt động vận tải, giao nhận hàng hóa XNK tại Việt Nam. Nếu bạn cần trao đổi thêm, cần tư vấn hay có nhu cầu về dịch vụ Logistics vui lòng bình luận ở dưới hoặc liên hệ ngay với đội ngũ chuyên gia của chúng tôi để nhận được hỗ trợ sớm nhất.